Εξω από τα δεσμά της συνήθειας

H Σιμόν ντε Μποβουάρ έλεγε ότι μοιάζουμε με τις κότες, οι οποίες, περνώντας όλη τη ζωή τους στο κοτέτσι, το θεωρούν τον κόσμο ολόκληρο.

Η συνήθεια είναι μια σύμβαση ανάμεσα στο άτομο και στο περιβάλλον του ή ανάμεσα στο άτομο και τις ίδιες του τις οργανικές εκκεντρικότητες, μια εγγύηση για κάποιο ανιαρό απαραβίαστο, το αλεξικέραυνο της ύπαρξής του. Συνήθεια είναι η αλυσίδα που δένει τον σκύλο με το ξερατό του

Αυτό έγραψε ο Σάμιουελ Μπέκετ στη μελέτη του για τον Προυστ, θέλοντας να δείξει πόσο δέσμια είναι η ανθρώπινη ζωή στις συμβάσεις και τις συνήθειες που μας κληροδοτεί-καλλιεργεί η εκπαίδευση και η κοινωνία γενικότερα.
Φυσικά κάθε άνθρωπος χρειάζεται ορισμένες σταθερές και μια «ρουτίνα» για να νιώσει ότι έχει ρίζες σε μια πραγματικότητα που ορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την επανάληψη και την ανάγκη ενός αισθήματος οικειότητας για τον κόσμο που μας περιβάλλει. Είναι αυτά που του προσφέρουν την απαραίτητη ασφάλεια σε έναν κόσμο διακινδύνευσης και εκπλήξεων.
Την ίδια ώρα όμως που η συνήθεια προάγει το αίσθημα του οικείου, την ίδια ώρα αποτελεί και μια αόρατη αλυσίδα που περιορίζει τον ορίζοντα της ελευθερίας και της πρωτοβουλίας μας. Οι περισσότεροι άνθρωποι, όπως έλεγε η Σιμόν ντε Μποβουάρ στις «Ωραίες εικόνες», μοιάζουμε με τις κότες, οι οποίες, περνώντας όλη τους τη ζωή τους στο κοτέτσι, το θεωρούν τον κόσμο ολόκληρο.
Ετσι, το αντίδοτο δεν μπορεί παρά να είναι η αμφιβολία, η αμφισβήτηση, η αναζήτηση και πολλές φορές η ρήξη. Ρήξη με τη συνήθεια, ρήξη με το γνωστό, ρήξη με το παραδεκτό, ρήξη με τις συμβάσεις, ρήξη με τον φόβο.

• Να είμαστε έτοιμοι να σκεφτούμε και να δράσουμε αντισυμβατικά, να γίνουμε απρόβλεπτοι και, το κυριότερο, να γίνουμε εφευρετικοί. «Η δημιουργία του κόσμου δεν έγινε μία και μόνη φορά, αλλά γίνεται κάθε μέρα» λέει ο Μπέκετ.
• Βέβαια, αυτό συχνά έχει και το τίμημά του, αφού η ρήξη με τη συνήθεια (και την υποταγή που αυτή συνεπάγεται) ερεθίζει την εξουσία, η οποία θέλει πάντα την ομοιομορφία και την ηρεμία – που στα ολοκληρωτικά καθεστώτα γίνεται νεκρική ακαμψία.

Στο «1984» του Τζορτζ Οργουελ, ο ανακριτής Ο’ Μπράιεν βασανίζει τον ανυπότακτο Γουίνστον Σμιθ, μέχρι αυτός να παραδεχτεί ότι τα τέσσερα δάχτυλα που του δείχνει είναι πέντε. «Είσαι ένα ψεγάδι στο σχέδιο, Γουίνστον. Είσαι μια κηλίδα που πρέπει να σβηστεί...

• »Δεν ικανοποιούμαστε με μιαν αρνητική υποταγή, ούτε ακόμα και με την πιο ταπεινή υποταγή. Οταν στο τέλος θα μας παραδοθείς, αυτό πρέπει να γίνει με τη δική σου θέληση». 

Στο ημερολόγιό του ο Γουίνστον είχε γράψει: «Ελευθερία είναι η ελευθερία να λες ότι δύο και δύο κάνουν τέσσερα» και, φυσικά, ήρθε σε ρήξη με τη συνήθεια της υποταγής και της αποδοχής μιας ψευδούς κρατικής αλήθειας.
Το σπέρμα του ολοκληρωτισμού βρίσκεται στον κομφορμισμό της καθημερινότητας, στο αγελαίο αίσθημα της μαζικής κοινωνίας, στις μόδες, στους ποικίλους συρμούς και στη λογική της ήσσονος προσπάθειας.
Κρύβεται στην πνευματική οκνηρία εξαιτίας της οποίας αναθέτουμε εργολαβικά το έργο της κριτικής και της σκέψης στους επαγγελματίες της πολιτικής και της επιστήμης, χτίζοντας την τυραννία της αυθεντίας και του ηγέτη. Λέγεται ότι ο Οργουελ εμπνεύστηκε από τον ναζί Χέρμαν Γκέρινγκ, ο οποίος φέρεται να είχε πει: «Αν το θέλει ο φίρερ, δύο και δύο κάνουν πέντε»!

Πηγή