Η κλασική παιδεία αντεπιτίθεται στην Ιταλία

Δημήτρης Δεληολάνης

Το Νοέμβριο του 2013, όταν η κρίση χτυπούσε σκληρά όλη τη νότια Ευρώπη, ο Ιταλός οικονομολόγος Αντρέα Ικίνο έγραψε στην Corriere della Sera ένα άρθρο για τα αίτια της κρίσης στην Ιταλία. Κατά τον νεοφιλελεύθερο οικονομολόγο, στην πρώτη θέση των κατηγορουμένων ήταν το κλασικό λύκειο. Το οποίο, κατά την άποψη του, επικεντρωνόταν, σε «περιττές γνώσεις, όπως τα αρχαία ελληνικά», και διοχέτευε μια «ανώφελη παιδεία», που είχε ως βάση της τις ανθρωπιστικές επιστήμες «καθόλου χρήσιμες στο βιογραφικό του νέου που θέλει να κάνει την είσοδο του στο κόσμο της εργασίας». ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ

Το ιταλικό σχολικό σύστημα, πρότεινε ο Ικίνο, θα έπρεπε «να αλλάξει ριζικά»: να επικεντρωθεί στις θετικές επιστήμες και να περιλάβει στο πρόγραμμα του και κάποια «στοιχεία οικονομίας και λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος». Μόνον έτσι οι αυριανοί πτυχιούχοι θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στις πανεπιστημιακές σχολές που προσφέρουν διέξοδο στην αγορά εργασίας.
Η πρόταση του Ικίνο προκάλεσε εντονότατες αντιδράσεις. Η πιο αξιοσημείωτη ήταν εκείνη του Ουμπέρτο Έκο, ο οποίος αναρωτήθηκε: πριν ο Χίτλερ εισβάλει στη Ρωσία είχε μελετήσει την ανάλογη εκστρατεία του Ναπολέοντα; Δεν ήξερε ότι πριν φτάσει στη Μόσχα θα έβρισκε στον δρόμο του τον φοβερό «στρατηγό Χειμώνα»;
Και ο Τζορτζ Μπους εισέβαλε στο Αφγανιστάν όχι μόνον αγνοώντας το προηγούμενο του Αλεξάνδρου, όπως μας το περιγράφει ο Αρριανός, αλλά και την πολύ πιο πρόσφατη ιστορία του «μεγάλου παιχνιδιού» της Βρετανίας στην κεντρική Ασία. Δεν ήξερε ότι ούτε οι αρχαίοι Μακεδόνες ούτε οι Βρετανοί είχαν καταφέρει να καθυποτάξουν την άναρχη αυτή χώρα. Το συμπέρασμα του Εκο ήταν σαφές: χωρίς κλασική παιδεία είσαι καταδικασμένος, όσα πάντσερ και δολάρια και να διαθέτεις.
Ο Ικίνο όμως είχε με το μέρος του μια πραγματική τάση στην ιταλική κοινωνία. Ήδη από την περασμένη δεκαετία οι μαθητές είχαν αρχίσει να αποφεύγουν το λύκειο, τόσο το κλασικό όσο και το θετικό, και να προτιμούν τεχνικές σχολές προκειμένου να βγουν όσο το γρηγορότερο στην αγορά εργασίας. Το ίδιο συνέβαινε με τις πανεπιστημιακές σχολές, οι οποίες σημείωναν ραγδαία πτώση στις εγγραφές: ήταν περίοδος αφθονίας και οι νέοι δεν έβλεπαν για ποιο λόγο να σπαταλήσουν τέσσερα ή πέντε χρόνια στο πανεπιστήμιο αντί να αρχίσουν να δουλεύουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα και να βάζουν λεφτά στην τσέπη τους.

Οι ανθρωπιστικές επιστήμες επιτίθενται

Με την κρίση τα πράγματα άλλαξαν ραγδαία. Οι νέοι με μόνον τεχνική κατάρτιση έμειναν άνεργοι ενώ όσοι συνέχιζαν τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο συνωστίζονταν στην είσοδο σχολών που υπόσχονταν πιο εύκολη εργασιακή διέξοδο: κυρίως ηλεκτρονικοί μηχανικοί και οικονομολόγοι.
Το αποτέλεσμα ήταν δραστικές μειώσεις στην επένδυση στις ανθρωπιστικές επιστήμες: πολλές έδρες σε πανεπιστήμια και πολλά κλασικά λύκεια αναγκάστηκαν να κλείνουν και άλλα τόσα κινδύνευσαν με λουκέτο. Βοήθησε βεβαίως και η νεοφιλελεύθερη αντίληψη περί δημόσιας παιδείας, με τα λύκεια και τα πανεπιστήμια να εξαναγκάζονται να προμηθευτούν ειδικούς «μάνατζερ» που να μελετούν πώς να τα καθιστούν δήθεν «ανταγωνιστικά» στην «αγορά» της γνώσης. Και άλλες βλακώδεις επινοήσεις του είδους, που προκάλεσαν τα ειρωνικά σχόλια καθηγητών, μαθητών και φοιτητών.
Τώρα όμως ήρθε η ώρα της Νεμέσεως. Δημοσιεύτηκαν πριν λίγες ημέρες τα αποτελέσματα της ετήσιας έκθεσης QS World University Rankings by Subject 2019 που διεξάγεται κάθε χρόνο εξετάζοντας περισσότερα από 1.200 πανεπιστήμια 78 χωρών και αξιολογώντας 83 χιλιάδες καθηγητές.
Τα αποτελέσματα είναι πραγματικά εκπληκτικά: το Πανεπιστήμιο της Ρώμης La Sapienza βρίσκεται στην πρώτη θέση, δηλαδή καλύτερα από την Οξφόρδη, τη Σορβόννη και το Χάρβαρντ, σε ό,τι αφορά τις κλασικές επιστήμες. Ιδιαίτερα υψηλή είναι η επίδοση του πανεπιστημίου στην αρχαία ελληνική και λατινική φιλολογία και ιστορία, η έδρα της οποίας, αξίζει να αναφερθεί, ιδρύθηκε τον 15ο αιώνα. Αλλά και στις πιο σύγχρονες ανθρωπιστικές επιστήμες, οι επιδόσεις του πανεπιστημίου αξιολογούνται ιδιαίτερα θετικά και κατά κανόνα ξεπερνούν εκείνες άλλων ευρωπαϊκών πανεπιστημίων.

Κόντρα στις περικοπές

Επίσης αυξημένη είναι και η προσέλευση των φοιτητών. Μετά από πολλά χρόνια κρίσης, οι ανθρωπιστικές επιστήμες επανήλθαν στις προτιμήσεις τους. Φαίνεται πως οι Ιταλοί φοιτητές βάζουν πλέον στην πρώτη θέση το προσωπικό τους πάθος για γνώση παρά την επαγγελματική διέξοδο. Μετά τα εκπληκτικά αποτελέσματα της έκθεσης, η τάση αυτή αναμένεται να αυξηθεί.
Το La Sapienza παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της Ευρώπης με περισσότερους από 250 χιλιάδες φοιτητές. Στην τελευταία εικοσαετία υπέστη και αυτό, όπως και όλα τα κρατικά πανεπιστήμια, σοβαρότατες περικοπές και προχώρησε στην κατάργηση πολλών εδρών. Ανάμεσα σε εκείνες που κινδύνευσαν με λουκέτο ήταν κι εκείνη των νέων ελληνικών που κατείχε μέχρι της συνταξιοδότηση της η εξαιρετική Πάολα Μινούτσι.

Η Ιταλίδα ελληνίστρια έδωσε πραγματική μάχη για να αποτρέψει την κατάργηση της έδρας, υποβοηθούμενη από τις πρεσβείες της Ελλάδας και της Κύπρου. Η μεγάλη της προσπάθεια στέφτηκε με επιτυχία και τώρα ο καθηγητής Χρήστος Μπιντούδης διδάσκει νεοελληνική γλώσσα και λογοτεχνία σε όλο και αυξανόμενο αριθμό Ιταλών φοιτητών που έχουν πάθος με τη χώρα μας και τη διαχρονική παιδεία της.