Γλωσσική ένδεια και γνωστικές συνέπειες

Ευγενία Σαρηγιαννίδη

Ο Vygotsky, Σοβιετικός Ψυχολόγος, ο οποίος θεωρείται ο πατέρας ενός από τα σημαντικότερα πεδία ερευνών στο αντικείμενο της κοινωνικής ψυχολογίας της γνωστικής ανάπτυξης, υποστήριζε ότι η γλώσσα δεν εκφράζει απλώς προϋπάρχουσα σκέψη, αλλά είναι σκέψη. Με άλλα λόγια, η γλωσσική συμπεριφορά δεν εκφράζει απλώς μια σκέψη που προϋπάρχει της έκφρασης της, συνεπώς δεν έχει μόνον μια λειτουργική σχέση με τη σκέψη, αλλά τη συγκροτεί κατά τέτοιον τρόπο, ώστε η ανάπτυξη της σκέψης να μην οικοδομείται ανεξάρτητα από την κατάκτηση της γλώσσας. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ

Συγχρόνως, γνωρίζουμε ότι η εκμάθηση της γλώσσας εξαρτάται από την εφαρμογή των γλωσσικών κανόνων στα πλαίσια μιας επικοινωνιακής διαδικασίας όπου έχω την πρόθεση ο «Άλλος» , ο «συν-ομιλητής» να με καταλάβει, να «συν- εννοηθούμε». Ως εκ τούτου, η γλωσσική συμπεριφορά είναι μια πράξη επικοινωνίας, όπου ένα κοινωνικό υποκείμενο μεταβιβάζει ένα μήνυμα φορτισμένο με νοήματα και σημασίες σε ένα άλλο κοινωνικό υποκείμενο στα πλαίσια μιας κοινωνικής κατάστασης στην οποία τα άτομα συμμετέχουν και αλληλεπιδρούν.

Στις αίθουσες ανοιχτής επικοινωνίας (τα επονομαζόμενα chatrooms) ή στα ηλεκτρονικά μηνύματα (τα λεγόμενα sms), κυριαρχεί ένας νέος κώδικας επικοινωνίας που ως σύμβολα χρησιμοποιεί ακρωνύμια(1) και emoticons(2). Ο εν λόγω τηλεγραφικός τρόπος επικοινωνίας, που ως στόχο έχει να εξυπηρετήσει επικοινωνιακές καταστάσεις μέσα στις οποίες, όπως υποτίθεται, λέγονται τα «βασικά», δεν αφήνει πολλά περιθώρια για αναστοχασμούς αναφορικά με το μέλλον της γλώσσας, την λεξιλογική ένδεια, την καταστρατήγηση των κανόνων του συντακτικού, την έλλειψη γραμματικών κανόνων ή κατά μείζονα λόγο την καθαιρεμένη ορθογραφία και την επικράτηση μιας κάποιας «αγγλικής» ως ενιαίας και παγκόσμιας γλώσσας.

Η «cyber γλώσσα» των ιντερνετικών και πραγματικών επικοινωνιακών καταστάσεων δεν συνιστά απλώς ένα νεανικό γλωσσικό ιδίωμα, αλλά μεταφέροντας γυμνά μηνύματα με στερεότυπα περιεχόμενα, τείνει στο να εξοβελίζει το διάλογο με τη γλώσσα και για τη γλώσσα (μεταξύ των οποίων την ελληνική), ως παράταιρο και αναχρονιστικό. Τι νόημα έχει άραγε να συζητούμε για την γλωσσική ιστορία μιας λέξης, (επί παραδείγματι της λέξης «παρεμπιπτόντως», την χρήση της, τα γραμματικά και συντακτικά χαρακτηριστικά της ή την ετυμολογία της), όταν εκείνη κωδικοποιείται καταρχάς στο γραπτό και εν συνεχεία στον προφορικό λόγο ως BTW, δηλαδή «By The Way»; Για τον χρήστη του ιδιώματος, είναι το «παρεμπιπτόντως» που μεταφράζεται ως BTW ή αντίθετα το BTW ως «παρεμπιπτόντως»;

Αυτές τις νέες μορφές γλωσσικής έκφρασης θα μπορούσαμε να τις παραλληλίσουμε με τις γλώσσες pidgin και τις κρεολές οι οποίες μιλιούνται σήμερα σε μέρη του τρίτου κόσμου, όπως η Καραϊβική, τα παράλια της Νότιας Αμερικής και τα παράλια της Αφρικής. Οι γλώσσες αυτές αναπτύχθηκαν για να ικανοποιήσουν συγκεκριμένους επικοινωνιακούς σκοπούς που σχετίζονται βασικά με το εμπόριο των σκλάβων και τις φυτειοκαλλιέργειες όπου δούλευαν σκλάβοι. Οι περισσότερες από τις γλώσσες αυτές έχουν ως βάση προηγμένες χώρες του δυτικού κόσμου με αποικίες σε διάφορα μέρη του κόσμου. Μια από τις πιο συνήθεις γλώσσες που αποτελεί τη βάση γλωσσών pidgin είναι η αγγλική. Η πολιτικά κυρίαρχη γλώσσα λοιπόν χρησιμοποιείται ως βάση της νέας κωδικοποιημένης γλώσσας pidgin, ενώ οι διάφορες τοπικές γλώσσες λειτουργούν ως υπόστρωμα (π.χ. mi go= εγώ πηγαίνω). Με άλλα λόγια, «μια pidgin αναδύεται από την απλοποίηση μιας ισχυρής γλώσσας και καθίσταται το κύριο και κυρίαρχο μέσο επικοινωνίας από αλλόγλωσσους, οι οποίοι τη μαθαίνουν «από στόμα σε στόμα». Η υπόθεση αυτή εξηγεί το γεγονός ότι οι περισσότερες pidgin δημιουργήθηκαν σε κοινωνίες που «υποδέχτηκαν» σκλάβους (….)». (Αρχάκης και Κονδύλη, 2004)(3). Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι οι ομιλητές των «ασθενέστερων», τοπικών γλωσσών μιλούν στην καθημερινότητά τους την «ισχυρή» γλώσσα, όχι μόνο με τους φυσικούς ομιλητές αυτής, αλλά και μεταξύ τους απλοποιώντας και κωδικοποιώντας την. Υιοθετούν άρα το απλοποιημένο γλωσσικό ιδίωμα του αποικιοκράτη προς τον ιθαγενή ή κατ’ επέκταση του ενηλίκου που μιλάει «μπεμπεκίστικα» στο παιδί.

Θα μπορούσαμε επομένως να παρομοιάσουμε – χωρίς προφανώς να εξομοιώνουμε – τις νέες αυτές μορφές γλωσσικής συμπεριφοράς με τις γλώσσες pidgin; Τι θα σήμαινε σε μια τέτοια περίπτωση η «πιτζινοποίηση» της ελληνικής γλώσσας; Ποιοι ακριβώς θα είναι οι νέοι σκλάβοι ή δούλοι που θα την χρησιμοποιούν για να συνδιαλλέγονται μεταξύ τους; Τι θα δηλώνει κάτι τέτοιο για την πορεία της γλώσσας, η οποία θα τοποθετείτο πλέον στη θέση του ασθενούς υποστρώματος πάνω στο οποίο θα οικοδομηθεί η βάση της πολιτικά κυρίαρχης γλώσσας του αποίκου; Επίσης, πως οικοδομείται η σκέψη των πολιτισμικά και πολιτικά αποικιοκρατούμενων παιδιών και νέων στα πλαίσια μιας επικοινωνιακής κατάστασης όπου η γλωσσική συμπεριφορά εκφέρεται μέσω greeklish, ιαπωνοαμερικάνικων κινουμένων σχεδίων και videogames; Με άλλα λόγια, ποια ακριβώς γλώσσα οικοδομεί τη νέα σκέψη του μετανεωτερικού ατόμου και ποιοι ακριβώς τρόποι σκέψης αντανακλώνται από το σύγχρονο τρόπο γλωσσικής έκφρασης και λεκτικής επικοινωνίας; Τελικά, το κύριο ερώτημα που αναφύεται είναι: ποια θα είναι η σκέψη και η «νοημοσύνη» των ανθρώπων που έχουν μάθει να εκφράζονται και να επικοινωνούν ηλεκτρονικά ή μη χρησιμοποιώντας όλο και περισσότερο απλοποιημένους και παραφθαρμένους κώδικες που προέρχονται από την «αγγλική»;

Παραπομπές
(1)Τα ακρωνύμια είναι συντομεύσεις κατά κύριο λόγο με λατινικούς χαρακτήρες και σε αγγλική γλώσσα. Παραδείγματα ακρωνύμιων: Jj= just joking, ^5= κόλλα το, 8LS= θέλεις (Thelis)
(2)Τα emoticons είναι εικονίδια που έχουν στόχο να συμβολίσουν κάποιο ιδιαίτερο συναίσθημα. Παραδείγματα emoticons: >:-( = νεύρα, θυμός ή :-)= χαμόγελο
(3)Αρχάκης, Α., Κονδύλη, Μ.,(2004). Εισαγωγή σε Ζητήματα Κοινωνιογλωσσολογίας, 2η Αν. Έκδοση , Αθήνα: Νήσος