Για το ελληνικό δημόσιο σχολείο

Το ελληνικό δημόσιο σχολείο έχει μερικές αρετές που όλοι αποσιωπούν. Οι μεν επειδή θέλουν, έτσι κι αλλιώς, να τις εξαλείψουν, οι δε επειδή τις χάνουν μέσα στην γενική κριτική του συστήματος, θεωρώντας το σχολείο ως ένα πυλώνα αναπαραγωγής της κοινωνικής δομής. Εδώ όμως μιλάμε για την ελληνική ιδιαιτερότητα, μια χαοτική εν μέρει κατάσταση που διασώζει στοιχεία δημοκρατίας και ελευθερίας. Επίσης στο δημόσιο σχολείο όλοι φορτώνουν, βολικά, πολύ περισσότερες ευθύνες από αυτές που του αναλογούν και θα εξηγήσουμε γιατί.


Σχολείο - Οικογένεια - Δημόσιος, Φυσικός και Εικονικός, Χώρος

Το δημόσιο σχολείο είναι για το παιδί μόνο ένας σταθμός στην ημερήσια ζωή του. Η κύρια αναφορά του παιδιού παραμένει - καλώς ή κακώς μπορούμε να το εξετάσουμε - το σπίτι, η οικογένεια. Ενώ ο άλλος βασικός πυλώνας της ζωής του είναι το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο σε όλες τις εκφάνσεις και τις κλίμακες του, όπως εκδηλώνεται είτε στον φυσικό δημόσιο χώρο που κινείται το παιδί, όπως η γειτονιά ή οι άλλοι τόποι που κινείται ή επισκέπτεται, είτε στον εικονικό δημόσιο χώρο που σήμερα είναι κυρίαρχος στην παιδική και νεανική ζωή, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας, με κυρίαρχο την τηλεόραση και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το διαδίκτυο.

Θα λέγαμε λοιπόν οτι το παιδί μοιράζεται ανάμεσα στους τρεις αυτούς φυσικούς ή και νοητούς χώρους, ανάμεσα στα τρία αυτά συστήματα: το σχολείο, την οικογένεια και τον δημόσιο χώρο. Και αυτά τα τρία συστήματα μαζί το διαπαιδαγωγούν και κακώς θεωρούμε στον καθημερινό λόγο οτι το σχολείο μόνο είναι εκείνο που εκπαιδεύει. Έτσι λοιπόν στο σχολείο αναλογεί το πολύ το 1/3 της διαμόρφωσης του παιδιού, εξάλλου χρόνος που περνά εκεί είναι τις καθημερινές ακριβώς τόσος, αν και στην πραγματικότητα το ποσοστό συμμετοχής αυτού του συστήματος στη μορφοποίηση της προσωπικότητας είναι πολύ μικρότερο και θα εξηγήσουμε γιατί.

Το δημόσιο σχολείο βάλλεται από παντού

Ας εξετάσουμε όμως γιατί το ελληνικό δημόσιο σχολείο βάλλεται συνεχώς από όλες τις μεριές. Στον επίσημο δημόσιο λόγο το ελληνικό δημόσιο σχολείο εδώ και δεκαετίες απαξιώνεται διαρκώς ως μια δομή διαβρωμένη, ξεπεσμένη, μη παραγωγική, μη ανταγωνιστική, απαρχαιωμένη, αναχρονιστική. Στο ίδιο μοτίβο απαξιώνονται με όλους τους δυνατούς τρόπους και οι λειτουργοί του, τόσο σε επίπεδο ρητορικής, όσο και σε επίπεδο αμοιβών και χειραγώγησης από την διορισμένη ιεραρχική δομή. Ταυτόχρονα η δημόσια χρηματοδότησή του βαίνει διαρκώς απομειούμενη με αποτέλεσμα τα τελευταία χρόνια να τείνει κυριολεκτικά προς το μηδέν.

Εκτός από την εξουσία και η ελληνική οικογένεια απαξιώνει σε ένα βαθμό το σχολείο. Αυτό συμβαίνει αφενός επειδή ο δημόσιος απαξιωτικός λόγος το έχει καταστήσει εύκολο στόχο και αφετέρου επειδή σε αυτό τον εύκολο στόχο στρέφει τα πυρά μια οικογένεια που αντιμετωπίζει τρομακτικά προβλήματα κάθε είδους, επιβίωσης αλλά και συγκρότησης. Κι ενώ η ελληνική οικογένεια πλήττεται, δεν στοχοποιείται από την εξουσία σε επίπεδο ρητορικής και δεν στοχοποιείται επειδή πρόκειται για ένα σύστημα κατακερματισμένο, στην ιδιωτική σφαίρα που μπορεί να διαβρώνεται εύκολα από τη δημόσια σφαίρα με άλλους, έμμεσους, ύπουλους και πιο αποτελεσματικούς τρόπους.

Ο πόλεμος στην ελληνική οικογένεια υλοποιείται με την ανεργία, με τον αφανισμό των κοινωνικών δομών υγείας, περίθαλψης, ασφάλισης, φροντίδας για τα ανήμπορα μέλη, είτε βρέφη είτε ηλικιωμένους και ασθενείς, με την εξωπραγματική άμεση και έμμεση φορολόγηση, με την απόλυτη υποβάθμιση του περιβάλλοντος, κτισμένου και φυσικού και γενικότερα την απαξίωση του δημόσιου χώρου, με την ηθική εξόντωση της αξιοπρέπειας και της προσωπικότητας μέσω του βομβαρδισμού από τα κυρίαρχα media με εικόνες εκπόρνευσης, απόλυτης εμπορευματοποίησης των ανθρώπων.

Αυτή η οικογένεια έρχεται και εύκολα, για όλα τα προβλήματα που εκ των συνθηκών αυτών αντανακλούνται  και στα πιο ευάλωτα μέλη της, τα παιδιά, φορτώνει αβασάνιστα στο σχολείο την ευθύνη.

Από πού και από ποιους διαπαιδαγωγούνται τα παιδιά

Τα παιδιά περνάνε τα πιο κρίσιμα πρώτα χρόνια τους με τους οικείους τους. Από τη στιγμή που πάνε στο σχολείο, επίσης η επιρροή του οικογενειακού περιβάλλοντος παραμένει η πιο καθοριστική και ισχυρή. Το σχολείο μόνο επικουρικά συμβάλλει εκεί, δηλαδή προσθέτει πάνω σε ένα υλικό που κυρίως χτίζεται μέσα στο σπίτι. Το υλικό αυτό είναι ψυχολογικό αλλά και νοητικό, αντιληπτικό. Εκεί επάνω έρχεται και επιδρά η διδασκαλία. Έτσι εξηγείται γιατί στην ίδια τάξη και από τους ίδιους δασκάλους έχουμε διαφορετικές επιδόσεις μαθητών. Δεν έχουμε τόσο ένα σχολείο πολλών ταχυτήτων, αλλά έχουμε μια ταξική κοινωνία, δηλαδή μια κοινωνία πολλώ ταχυτήτων, οικογένειες που προστατεύουν τα μέλη τους ή οικογένειες που κακοποιούν τα μέλη τους, οικογένειες που προσφέρουν ασφάλεια και οικογένειες που δημιουργούν φόβο, οικογένειες που τροφοδοτούν τη δημιουργικότητα και τη σκέψη και οικογένειες που εμποδίζουν τη δημιουργικότητα, οικογένειες που δεν βοηθούν στην καλλιέργεια της σκέψης ή του συναισθήματος.

Εδώ ο ρόλος του σχολείου θα έπρεπε να είναι η άρση αυτών των ανισοτήτων που όμως δεν παράγονται εντός του και είναι πολύ δύσκολο μόνο του να τις αναιρέσει, όταν μάλιστα η πολιτεία το πολεμά σε αυτή την κατεύθυνση.

Εκείνο λοιπόν που διαπαιδαγωγεί τα παιδιά αλλά και τους ενήλικες γονείς και δασκάλους είναι το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, είναι ο φυσικός και μιντιακός δημόσιος χώρος, είναι η πολιτική που διαμορφώνει τόσο το οικογενειακό όσο και το σχολικό περιβάλλον. Εκεί είναι το μεγαλύτερο κομμάτι της ευθύνης. Όταν καταστρέφονται οι γονείς, καταστρέφονται και οι δάσκαλοι ως φυσικά πρόσωπα, όταν καταστρέφεται όλο το υποστηρικτικό σε οικογένεια και σχολείο πλαίσιο, τότε από πού θα προέλθει μια καλή διαπαιδαγώγηση και μόρφωση, όταν μάλιστα έχουμε και την καθοριστική επίδραση του τρίτου παράγοντα, της δημόσια σφαίρας σε όλες τις εκφάνσεις της; Το μήνυμα που εκπέμπει η τηλεόραση είναι πολύ πιο ισχυρό από αυτό που εκπέμπει ένας δάσκαλος μέσα στην τάξη. Αυτό συμβαίνει επειδή η τηλεόραση είναι ένας λόγος  εκπορευόμενος από μια εξουσία, ότι λέει η τηλεόραση έχει κύρος, ενώ ότι λέει ένας δασκαλάκος γιατί να έχει το ίδιο κύρος; Ότι λέει η τηλεόραση πολλαπλασιάζεται εκατομμύρια φορές στις εκατομμύρια οθόνες που υπάρχουν στα ελληνικά σπίτια. Ο δάσκαλος απευθύνεται σε ένα πολύ μικρό ακροατήριο. Έτσι το εκπεμπόμενο από την τηλεόραση μήνυμα έχει επιπλέον και το κύρος μια καθολικότητας, είναι κάτι που συνδέει όλα τα παιδιά μεταξύ τους, την άλλη μέρα αποτελεί θέμα συζήτησης ανάμεσα σε χιλιάδες χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, πολλαπλασιαζόμενο εδραιώνει την αλήθεια του.

Το σχολείο σε καιρούς κοινωνικής καταστροφής

Μοιάζει με black χιούμορ να μιλάμε για αξιολογήσεις, για εξεταστικά συστήματα, για παιδεία, σε ένα τοπίο απόλυτης κοινωνικής καταστροφής. Επειδή η παιδεία είναι κάτι άυλο αυτή η αντίφαση δεν γίνεται ευρύτερα αντιληπτή. Είναι σαν να μιλάμε για το σύστημα υγείας και να αγνοούμε το γεγονός οτι μεγάλα στρώματα του πληθυσμού εκτίθενται σε υποβαθμισμένες συνθήκες ζωής, συνθήκες αυξημένου στρες, στέρησης κατάλληλης τροφής, στέρησης θέρμανσης, απουσίας πρόληψης και πρωτοβάθμιας φροντίδας, δηλαδή διαβιούν σε συνθήκες που πολλαπλασιάζουν τις προϋποθέσεις για ασθένειες.

Αντίστοιχα, τα παιδιά δέχονται απίστευτες πιέσεις, όχι μεμονωμένα από το εξεταστικό σύστημα, που σε άλλες συνθήκες θα είχε νόημα να το συζητάμε εκτενέστερα, αλλά από το ευρύτερο πλαίσιο και όπως αυτό αντανακλάται στην καθημερινόητα και γενικά τη ζωή της οικογένειας και της σχολικής και εξωσχολικής κοινωνικής ζωής. Δέχονται από πάνω, από τους γονείς, τις πιέσεις που και αυτοί δέχονται από την ανεργία, τη φτώχεια, την εξαθλίωση, τα χρέη, τους φόρους, τις απειλές για κατασχέσεις, το αβέβαιο μέλλον. Βομβαρδίζονται με αναντίστοιχα της υλικής πραγματικότητας τους πρότυπα, με εικόνες που προπαγανδίζουν τον πλούτο ως υπέρτατη αξία, τον στυγνό ατομισμό και ανταγωνισμό σε ένα κόσμο που τους διαλύει ως προσωπικότητες, που ξεφτίζει την ιδιαιτερότητα σε εμπόρευμα.

Σε αυτό το πλαίσιο το ελληνικό δημόσιο σχολείο διατηρεί ακόμα στοιχεία υγείας από άλλες εποχές. Η από εκατονταετίας κατάκτηση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων, παρά τις παθογένειες ενός πελατειακού κράτους που στο σχολείο δεν έχει και τόσο καθοριστικά εισχωρήσει στα κατώτερα κλιμάκια της εκπαίδευσης εξαιτίας της φύσης της δουλειάς αλλά και των συστημάτων διορισμού, εξασφαλίζει ακόμα στοιχειωδώς ένα πλαίσιο απρόσκοπτης λειτουργίας της διδασκαλίας. Οι από δεκαετίες υπάρχουσες κτηριακές υποδομές καθώς και οι δημοκρατικοί θεσμοί λειτουργίας όπως ο σύλλογος διδασκόντων και τα σχολικά συμβούλια επίσης αποτελούν όρους μια κάποιας υποτυπώδους αξιοπρεπούς δημοκρατικής λειτουργίας και ελευθερίας.

Το δημόσιο σχολείο είναι ένας μοναδικός στην ελληνική κοινωνία τόπος ουσιαστικής κοινωνικής συνάντησης και αλληλεπίδρασης, και δεν υπάρχει άλλος τέτοιος πυλώνας δημοκρατίας. Γι αυτό και το πολεμάνε και θέλουν να το κατεδαφίσουν σιγά σιγά και διακριτικά καθώς πρόκειται για ένα ευαίσθητο χώρο που μπορεί να εγείρει πολλαπλές αντιδράσεις. Σε αυτό συναντιούνται εκατοντάδες οικογένειες, οι γονείς, τα παιδιά, οι καθηγητές με ένα ικανοποιητικό επίπεδο μόρφωσης, και ένα τέτοιο υπάρχει σε κάθε γειτονιά. Με λίγα λόγια το δημόσιο σχολείο, το ακηδεμόνευτο σχολείο, πληρεί όλες τις προϋποθέσεις για να λειτουργήσει ως πυρήνας επαναστατικών εκρήξεων μέσα σε κάθε συνοικία. Αυτό εξάλλου πήγε να συμβεί τον περσινό Μάιο και βάλθηκαν λυτοί και δεμένοι από όλες τις πλευρές να το εμποδίσουν με νύχια και με δόντια: προληπτική επιστράτευση πριν καν την απόφαση για απεργία μέσα στις εξετάσεις, και από τα μέσα οι πουλημένοι συνδικαλιστές ένθεν και ένθεν. Εξαιτίας της φύσης του δημόσιου σχολείου, όπως την περιγράψαμε πιο πάνω, ως πυρήνα κοινωνικής αλληλεπίδρασης με στοιχεία ποιότητας σε κάθε γειτονιά, αυτή η απεργία δεν αφορούσε παρά ελάχιστα μόνο το συγκεκριμένο κλάδο, αλλά έριχνε την κυβέρνηση και το ξέρανε όλοι.

Πώς ακυρώνεται η εν δυνάμει επαναστατικότητα του δημόσιου σχολείου

Η μονιμότητα των δασκάλων και καθηγητών λειτουργεί διττά. Από τη μια εξασφαλίζει ακόμα μια στοιχειώδη ποιότητα στη διδασκαλία, αφού λειτουργούν σε ένα κάπως ασφαλές πλαίσιο, από την άλλη όμως σε ένα βαθμό δεν αισθάνονται να απειλούνται. Ταυτόχρονα η Δαμόκλειος Σπάθη της αξιολόγησης δημιουργεί φοβικά σύνδρομα που δρουν ανασταλτικά και υποτάσσουν. Πρόκειται δηλαδή για μια κατάσταση ζεστού κρύου ντους. Παράλληλα χρησιμοποιούνται τεχνικές όπως της δημιουργίας δασκάλων πολλών ταχυτήτων και της συνεπακόλουθης εσωτερικής διαίρεσης του σώματος των διδασκόντων ανάλογα τα μικροσυμφέροντα και τη μικροαντίληψη της θέσης τους, σε παλιούς, νέους, μόνιμους, αναπληρωτές, ωρομίσθιους και πάει λέγοντας. Έτσι κάποιοι αισθάνονται να επιβιώνουν ενώ δίπλα τους άλλοι καταρρέουν και εκεί προβάλλει το ένστικτο της αυτοσυντήρησης μέσα σε μια γενικότερη στην κοινωνία κατάσταση καταστροφής.

Η σχολική κοινότητα δέχεται αντιδραστικές πιέσεις και από την οικογένεια με πιο πρόσφατο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό γονιού δικαστικού που έσυρε σε ΕΔΕ δασκάλα σχολείου της Αθήνας. Παρόμοια περιστατικά υπάρχουν πολλά και οι δάσκαλοι βρίσκονται συμπιεσμένοι ανάμεσα σε απρόσμενες αντιδράσεις γονιών που μπορεί να είναι οποιοιδήποτε και στην ιεραρχία της εκπαίδευσης που στα ανώτερα κλιμάκια της λειτουργεί κατά κανόνα ως το μακρύ χέρι της εκάστοτε ηγεσίας του Υπουργείου.

Δεν είναι όμως μόνο έτσι τα πράγματα. Τα ποσοστά με τα οποία υπερψηφίστηκε πέρσι η απεργία των καθηγητών μέσα στις εξετάσεις, παρά τα φύλλα επιστράτευσης που είχαν ήδη παραληφθεί, δείχνουν οτι υπάρχει ένα ανθρώπινο υλικό σε σχετική εγρήγορση. Όμως φάνηκε πως ο πουλημένος συνδικαλισμός είναι ακόμα ισχυρός και κατάφερε, μαζί με την κυβέρνηση, να ακυρώσει τις εξεγερτικές τάσεις που διαφάνηκαν. Μένει να δούμε αν απομένει κάτι από αυτές, τόσο στη σχολική κοινότητα όσο και σε ολόκληρη την ελληνική κοινωνία με την οποία είναι αλληλένδετη.
Πηγή